کلیات الگوى زندگانى حضرت زینب علیهاالسلام

مقدمه
شناسایى شخصیت تاریخى حضرت زینب علیهاالسلام
عوامل مؤثر براى تحلیل و برنامه
عوامل درون ‏زا
عوامل برون ‏زا
محور ارتباط و موضع ‏گیرى حضرت زینب علیهاالسلام
نتیجه

مقدمه
شناسایى و تحلیل منزلت زنان نمونه‏ صدر اسلام؛ از جمله حضرت فاطمه‏ زهرا علیهاالسلام و حضرت زینب علیها السلام برای زنان به صورت‏هاى مختلف، با هدف الگو سازى مورد توجه قرار گرفته که حاصل آن عمدتا از دو شکل خارج نیست:

1- «ارائه‏ الگوى زن مطلوب‏»
یا به عبارتى دیگر، تشریح روش زندگى حضرت فاطمه‏ زهرا علیهاالسلام از کودکى تا نوجوانى و جوانى، با طبقه بندى‏هاى انتزاعى؛ مانند زندگى فردى، اجتماعى، خانوادگى، اقتصادى، سیاسى... و توصیه به زنان جوان در تلاش براى تاسى جستن به این بانوى بزرگوار در زندگى.ویژگى‏ها و خصوصیات این شکل از الگو سازى عبارتند از:
الف: توجه به رفتار حضرت در عمل، بدون ملاحظه‏ى ارتباط بین رفتار و عکس العمل‏هاى مختلف.

ب: عدم ملاحظه‏ى حالت‏هاى روحى، انگیزه، حساسیت و خصوصیات ذهنى مؤثر و مقدم بر رفتار.

ج: عدم توجه به شرایط زمانى موجود و ضرورت پیشنهاد نمونه‏ رفتارى با ملاحظه‏ شرایط زمانى و مکانى، براى تغییر در حالت‏هاى روحى، ذهنى و رفتارى و ملاحظه‏ نسبت ‏بین آن‏ها.

2- «شناسایى مقاطع مختلف زندگى آنان‏»
شکل دیگر برخورد با خصوصیات زنان نمونه‏ صدر اسلام، شناسایى مقاطع مختلف زندگى آنان و انتخاب برخى خصوصیات ویژه از عملکرد آنان، متناسب با نیازهاى تولید شده در جامعه‏ فعلى مى‏باشد.مشخصات این شکل از الگو سازى نیز عبارتند از:
الف: پذیرش نیازهاى تولید شده توسط نظام غیر دینى و تلاش در تطبیق دین با آن نیازها.

ب: تعبیر و تفسیر به راى بعضى خصوصیات رفتارى ائمه‏ معصومین، به ویژه بانوان مکرم صدر اسلام علیهم السلام.

ج: جدا دیدن زندگى فردى و اجتماعى، و پذیرش زندگى حضرت زهرا علیهاالسلام براى زندگى فردى و همراهى با افراد غیر متدین در امور اجتماعى.

دیدگاه‏هاى فوق، اگر چه هر دو، پذیرش دین و تولى به ولایت معصومین را دارا هستند، لکن عدم ملاحظه‏ شرایط زمانى و مکانى زن در جهان و در جامعه اسلامى (در دیدگاه اول) یا اصل قرار دادن «شرایط‏» و تنظیم مدل و تطبیق قواعد اسلامى و خصوصیات زندگى ائمه معصومین علیها السلام؛ (در دیدگاه دوم) نتوانسته‏اند آن گونه که باید در معرفى بزرگان دینى، به ویژه در الگوسازى براى زنان مسلمان و سایر زنان جهان موفق باشند.

3- دیدگاه سوم،
زنان صدر اسلام را به عنوان الگوى عملى براى جامعه‏ موجود، مطالعه و بررسى مى‏نماید. توجه به کلیه‏ ابعاد و خصوصیات رفتارى و حاکمیت ‏یک هدف شامل بر کلیه‏ حالات، ذهنیات و رفتارها، از ضرورى ‏ترین مبانى این نگرش مى‏باشد.نمونه‏هایى از امتیازات نگرش سوم که در ادامه توضیح بیشتر آن ارائه مى‏گردد عبارتند از:
الف: در نظر گرفتن نقش کلیه‏ ابعاد زندگى حضرت زهرا علیهاالسلام یا حضرت زینب علیهاالسلام که محور اصلى آن توجه به جهت ولایتى بوده و در هیچ زمانى از زندگى آن‏ها محو نشده است.

ب: ملاحظه‏ روش معصومین علیهم السلام‏ که ریشه‏ آن در تکوین و در تاریخ بوده و جریان ولایت آنان بر جامعه امتداد همان ولایت تاریخى است.

ج: ارائه‏ تعریف جدید و توسعه یافته از ولایت و ضرورت تاثیر عبادات فردى و اجتماعى در تغییر الگوى تولید، توزیع و مصرف در جامعه.

شناسایى شخصیت تاریخى حضرت زینب علیهاالسلام
براى شناخت صحیح و کامل زندگى حضرت زهرا، یا حضرت زینب علیها السلام نیاز به یک مدل با شاخصه‏هاى متناسبى مى‏باشد که بتواند به طور متناسب، کلیه‏ ابعاد زندگى این شخصیت‏ها را ترسیم و تحلیل نماید و از نسبت دادن به این بزرگواران به شکل تخمینى یا با برداشت‏ شخصى و بدون نتیجه براى تغییر وضعیت جامعه، پیش‏گیرى نماید.
زندگى حضرت زهرا علیهاالسلام به عنوان کامل ‏ترین اسوه، از آن جهت الگو است که ایشان در تمامى زندگى از ولایت پیروى و حمایت کردند. زمانى که جنگ تهاجمى اسلام علیه کفر واقع مى‏شد ایشان به عنوان بهترین پرستار ایفاى وظیفه مى‏نمودند. وقتى جنگ حالت تدافعى پیدا مى‏کرد، ایشان خود را سپر ولى خود حضرت على بن ابى طالب علیه السلام مى‏نمودند، تا جایى که حتى با وجود حضور حضرت على علیه السلام در خانه، حضرت زهرا علیها السلام پشت در آمدند و تا آخرین رمق، از مقام ولایت زمان خود دفاع نمودند و تمام حیات گرانقدر حضرت زهرا علیهاالسلام صرف حمایت از ولایت گردید. این گونه موضع ‏گیرى براى احقاق حق باید در دستگاه توسعه‏ نفوذ اسلام در برابر کفر بررسى شود و خطبه‏هاى حضرت زهرا علیهاالسلام و حضرت زینب علیهاالسلام ارزیابى و اثر تاریخى آن ملاحظه گردد که معصومین علیهم السلام در تمامى موضع گیرى‏هاى خویش، سرپرستى و توسعه‏ تاریخ را بر عهده داشتند.

در این بخش، بعضى از مفاهیمى که در ساختن یک مدل کاربردى براى شناسایى شخصیت‏ حضرت زینب علیها السلام وجود دارد و قابل تعمیم به سایر معصومین علیهم السلام نیز مى‏باشد، اجمالا بیان مى‏گردد:

عوامل مؤثر براى تحلیل و برنامه
زندگى حضرت زینب علیهاالسلام منحصر به یک سرى صفات و خصوصیات مطلق و ثابت نیست، اگر چه جهت واحد و هدف شاملى بر کلیه‏ حرکات، رفتار و روحیات حضرت، حاکم است؛ عواملى که مى‏تواند براى شناسایى شخصیت‏ حضرت محور قرار گیرد، شامل «عوامل درون زا» ، «عوامل برون زا» ، و «سطح موضع‏ گیرى نسبت‏ به نیازها» است.

عوامل درون ‏زا
«بى نیازى و استغنا» در عالى‏ ترین سطح، موجب پیدایش صفت «شرافت‏» (ضد دنائت) در حضرت شده که با بى‏ نیازى در سطوح پایین ‏تر(که آن هم درجه‏ متناسبى از شرافت را ایجاد مى‏کند) تفاوت دارد.
عامل بعدى«انتخاب هدف برتر» و متعالى در مقابل ارضاى نیازهاى شخصى و فردى است که در سطوح مختلف و به تناسب ظرفیت در اشخاص وجود دارد، ولى براى حضرت زینب علیهاالسلام در بالاترین سطح مطرح است.

صفت ‏بعدى،«مقاومت‏» و ایستادگى در برابر مشکلات تا درجه‏ به ذلت کشاندن دشمن است که در قضیه‏ کربلا، جلوه‏ کامل آن مشاهده مى‏شود.

وجود هر سه عامل (بى نیازى، هدف برتر، و مقاومت در برابر مشکلات) مجموعه‏ عوامل درون ‏زا را تشکیل مى‏دهد.

ملاحظه‏ رفتار و عمل یک شخصیت تاریخى؛ مانند حضرت زینب علیهاالسلام معرف عالى ‏ترین درجه از«بى نیازى‏»، یا به عبارتى، خود صفت «بى نیازى‏» است. «استقامت‏» آن بزرگوار در برابر مرارت‏ها هم تا مرحله‏ جان است و کلیه‏ رفتار و کردار وى حول محور برترى‏ جویى آرمان اوست، به این جهت در عین این که شدید ترین مقاومت و برخورد را در موضع ‏گیرى با دشمن دارد، در همان وضعیت، در برابر درخواست ‏یک کودک چنان با عطوفت و رحمت رفتار مى‏نماید که در طول تاریخ نظیر آن دیده نمى‏شود.

وجود این عوامل در عالى‏ ترین سطح، بیانگر حرکت‏ حضرت زینب علیهاالسلام در جریان عاشورا است و چارچوب یک مدل شناخت رفتارى را براى سایر زنان نمونه شکل مى‏دهد.

عوامل برون ‏زا
شناخت ‏سه شاخصه‏ درونى از میان صفات رفتارى براى هر موضوع  و تعیین سطح آن صفت در شخص، هنوز براى معرفى یک مدل کافى نیست، بلکه شرایط جامعه و تعامل آن با عوامل درونى، مى‏تواند مدل شناخت را کامل ‏تر نماید:
- شرایط سیاسى جامعه.

- شرایط فرهنگى جامعه.

- شرایط اقتصادى جامعه.

در این صورت با ملاحظه‏ رابطه‏ متغیرهاى درونى و بیرونى، فعالیت‏هاى محورى حضرت زینب علیهاالسلام هر چه بیشتر قابل تحلیل مى‏گردد.

شرایط حضرت از نظر سیاسى، درگیرى با حکومت ‏بنى امیه بوده و از نظر فرهنگى، پیدایش نژاد گرایى و به لحاظ اقتصادى، حاکمیت مطلق نژاد گرایى است که به مراتب ظالمانه‏ تر از استبداد مطلق است. لذا حضرت با وضعیتى مواجه شده‏اند که نه تنها شرافت در هیچ مرتبه‏اى از آن وجود ندارد، بلکه دنائت هم در جامعه با پذیرش عمومى مواجه شده و به عبارتى ظلم و جور(ستم و پذیرش ستم) با هم توام شده است که بدترین وضعیت ‏براى شرایط اجتماعى است.

محور ارتباط و موضع ‏گیرى حضرت زینب علیهاالسلام
حضرت زینب در چنین شرایط اجتماعى، با حوزه‏هاى مختلفى ارتباط دارد، که در این میان عمدتا سه دسته ارتباط را مى‏توان نام برد:
- ارتباط با جامعه‏ى اسرا.

- ارتباط با جامعه‏ى عمومى.

- ارتباط با نظام حاکم.

در بخش اول، یعنى ارتباط با اسرا در قضیه‏ عاشورا حضرت زینب علیهاالسلام در کمال امنیت ‏سیاسى برخورد کرده و«ایثار» و از خود گذشتگى را در بالاترین مرتبه‏ خود، نشان مى‏دهد. به عنوان مثال وقتى کودکان اسیر مورد ضرب و شتم قرار مى‏گیرند، حضرت خود را سپر بچه‏ها کرده و شاید چندین بار، هر روز در مقابل کسانى که اقدام به اهانت، یا بد رفتارى با کودکان اهل بیت علیهم السلام مى‏کردند ایستادگى نموده و از موضع قدرت (نه موضع نرمش و خضوع) با آنان مقابله مى‏کرد.

در برقرارى ارتباط با عموم، حضرت زینب علیهاالسلام مرتبا تداوم ولایت؛ یعنى وجود مبارک حضرت سجاد علیه السلام را یادآورى مى‏نمود و اصول ارزشى را به مردم گوشزد مى‏کرد.

در مقابل نظام حاکم، حضرت به شکل‏هاى مختلف، حضور تاریخى خود در تاریخ را اعلام مى‏دارند. تذکر مکرر این مطلب که «هر کارى بکنید نمى‏توانید یاد ما را از بین ببرید» دلیل بر تداوم تاریخى این حضور است. پس از ایجاد زمینه‏ تحریک در مردم، برخورد حضرت در مقابل نظام حاکم، ایستادن در مقابل قدرت حاکم، آن هم از موضع برتر و تحقیر قدرت استکبارى آن مى‏باشد.

در نتیجه مى‏توان ملاحظه کرد که برخورد حضرت با مردم، با قدرت حاکم و با اسرا به گونه‏اى بوده است که حاصل آن کشیده شدن ملت‏ به قیام مى‏باشد. اگر چه حضرت سید الشهدا علیه السلام پرچم ‏دار و رهبر قیام نظامى است، اما رهبرى قیام سیاسى با حضرت زینب علیهاالسلام‏است.

در کل متغیرهاى درونى و بیرونى و موضع ‏گیرى که ذکر شد، جهت ‏حاکم بر رفتار و حالات حضرت زینب علیها السلام نشان اعلام برترى تاریخى حضرت سیدالشهدا علیه السلام‏ مى باشد. در بخش فرهنگى به حاکمى که مى‏خواهد استبداد مطلق ایجاد کند، اثبات مى‏کند که دچار تشتت و ناهنجارى فرهنگى است و اعلام مى‏نماید که یزید همان دعوت شده‏ به دست پدر و برادر وى است و اسلام را از آنان گرفته و نهایتا با مقابله‏ با یزید مردم را به قضاوت مى‏کشاند.

با شاخص قرار دادن عالى ‏ترین سطوح این صفات که در حضرت زینب علیهاالسلام به عنوان الگو براى جامعه‏ زنان مشاهده مى‏شود، مى‏توان کلیات مدل شناسایى براى ارزیابى وضع موجود زنان و سیر به طرف مطلوب را به دست آورد. بر آن مبنا شاخصه‏ زن مطلوب با ابعاد گسترده ‏تر و در سطوح متفاوت رفتارى در جامعه براى زنان به دست مى‏آید. هر یک از شاخص‏هاى به دست آمده در سطح کامل و متعالى آن، در حضرت زینب علیهاالسلام جلوه گر مى‏شود، ولى سطوح نازل‏ تر بروز آن صفات هم جهت و هم هدف با حضرت، در سایر اقشار، انگیزه‏ مطالعه و بررسى و تکمیل مدل مى‏شود تا بر آن اساس با لحاظ نمودن شرایط بیرونى، خصوصیات درونى افراد، و گروه‏هاى زنان و سطوح نیاز آنان، الگوهاى مناسب را شناسایى کرد و تخصیص داد.

نتیجه
آن چه مهم است و باید در الگوسازى رعایت گردد انسجام، هماهنگى و ارتباط بین متغیرها با خصوصیات فردى (روحى، ذهنى، رفتارى) است. به علاوه شرایط اجتماعى اگر چه نباید «اصل‏» قرار گیرد، ولى به نسبتى که در صفات فردى اثر مى‏گذارد و مانع جریان بعضى رفتارها یا بالعکس عامل جریان رفتارهاى متفاوتى در جامعه مى‏شود، باید در تنظیم برنامه مورد نظر قرار گیرد.
شخصیت‏هاى تاریخى اسلام و در راس آن‏ها ائمه‏ معصومین علیهم السلام و حضرت زینب علیهاالسلام تنها به انجام مناسک فردى قانع نبودند و حتى«اقامه‏» مناسک براى آن‏ها هدف غایى نبود، بلکه «اشاعه‏» دین و گسترش و توسعه‏ اسلام و کلمه‏ توحید، بالاترین هدف و آرمان براى آنان بود. توجه به این نکته و چگونگى موضع‏ گیرى زنان در سطح «اشاعه‏» به پیروى از جریان عاشورا و حضرت زینب علیهاالسلام به جاى موضع‏ گیرى فردى و در سطح خرد باید محور برنامه‏ الگوسازى قرار گیرد.

سکوت سبز

آنگاه که خورشید سر بر دوش کوه می نهد و می آرامد ؛

برگ های سبز بر روی هم می لغزند و در سکوتی سبز لبخند می زنند ؛

و چشمه ای آرام و بی صدا ، آهسته می جوشد ؛

او ،

همان سپیده صبح ،

همان طلیعه آبی ،

با قامتی استوار ، با عزمی راسخ ،

و با روحی عظیم ،

تمام کوچه های پر پیچ و خم شب را ، در می نوردد و گاه ،

" تجدید حیات پدری " و

" التیام زخم کهنه عشقی " و

" ترمیم دل شکسته مهربان مادری "  ،

است که همیشه در آسمان زندگی اش می درخشد .

از تبار بزرگ زن تاریخ است .

انگار ، که آگاه به تمام غصه های زمین است .

پشت پنجره هایی که رو به غروبند ،

هر سحر ،

در طلوع نگاه " آذر " گونه ی خورشید ؛

" نسرین " را آرام ، هجا می کند ؛

" با خطبه ای از عشق ."

و " ترنمی که در صدایش موج می زند "

تمام غصه های سنگین از بار غم را می شکند.

" و صدای گامهایش ،

که در پناه نگاه مهتابی ماه ، به گوش باغ می رسد ."

تو را . و اندیشه ات را ؛

می برد به " ابدی ترین صفحه تاریخ ."

به " برگ عشق و خون ."

به نام زینب (س).

او که در هر برهوتی خونین ،

اشک می بارد ؛

آه می سراید ؛

و با طنین " شیوا " و حزین صحبتش ،

زمین و زمان را ،

" بر هر آنچه که بر برادر گذشته " ، زنده نگاه میدارد .

بر پیکره شبهایی که از کسالت گنگند ؛

ناله ای از پیچک خمیده به دیوار بر می خیزد .

لبخند است . و او ، نبض زمان را می گیرد و می بیند ،

که در میلاد سرورش چه با شتاب می تپد .

و " خدای را می ستاییم ، چون تو را برای زمین آفرید ."

" زینب " ،

" تو ، از کجاوه ی  بلند ماه ، والاتری "

و از " ترجمه ی عمیق عشق ، برتر . "

با کدامین لغزش قلم می توان تفسیرت کرد . " ای بلندای نورانی " .

و ما غرق در دردهایی که همیشه می سوزاندمان ،

تو را در لحظه هایمان می کاویم .

"ای همیشه نام تو بر جهان تابان " ،

صدای زنگ " کاروان " توست ، که می لرزاندمان .

دست به استغاثه برداشته ایم و می شنویم ،

صدای گام های خودمانی تری را ، که از روحمان ، به خودمان ، آشناتر است .

و" پرستار " همان ترجمه عشق ، هجای نور و تندیس الفت و انس .

که روحی پرستاره دارد و دلی سر ریز از باران ستاره .

همیشه با غربت و غریبی نا آشناست .

چون همیشه زینب ( س) را دارد .

و تو ،

همیشه بر پلکانی از نور ،

در فراسوی افق ، پرستار را نظاره می کنی . تا ابد . تا آنجا که همیشه نور است و روشنی .

« بتول جعفری  »

عالمه غیر معلمه

پنجم جمادی الاولی سال پنجم و ششم هجری(1)روز ولادت با سعادت بانوی قهرمان کربلا و پرچمدار نهضت حسینی علیه السلام ، حضرت زینب کبری سلام الله علیها می باشد.

این روز را روز پرستار نامیده اند و علت آن است که حضرت زینب پرستاری امام زمانش ، حضرت سجاد علیه السلام  و دیگر بیماران و مصیبت زدگان اهل بیت را بر عهده داشت، و ضمن انجام رسالت مهم و تبلیغ نهضت حسینی ، از پرستاری بیمار کربلا ، با تحمل آن همه سختیها و ناملایمات غافل نبود.

اما از انصاف به دور است کسی که خانم زینب را صرفاً پرستار بیمار بداند، چرا که پرستاری از بیمار یکی از کوچکترین مسئولیت های حضرت بود. هر چند پرستاری ، وظیفه سنگین و ارزشمندی است و پرستار متعهد باید باصبر و حوصله، تحمل هر نوع ناملایمات را برای انجام خدمتش داشته باشد و چنین کاری از عهده هر کس بر نمی آید ولی با این حال ، مقام زینب سلام الله علیها، آنقدر والا و عظیم است که باید ایشان را پرستار نهضت و انقلاب حسینی بنامیم. زیرا این پرستاری ، به مراتب مهمتر و سرنوشت سازتر از پرستاری بیمار بود . زینب علیها السلام نقش حفاظت از قیام خونبار حسینی را بر عهده داشت که اگر چنین نبود ، خون امام حسین علیه السلام پایمال می گشت.

حضرت زینب علیها السلام در پسِ آن مصیبتها ، آنچنان بار سنگین پرچم ولایت را بر دوش گرفت و در برابر کفر ایستاد و خطابه خواند تا مردم را بیدار نمود و پس از آن حرکتهای اسلامی ایجاد شد.

برگی از پرستاری نهضت حسینی
امام حسین علیه السلام قبل از شهادت ، سفارش های لازم را به زینب علیها السلام نمود و پرستاری نهضت را به او واگذار کرد ، او را به صبر و بردباری امر نمود و با قلبی محکم و بی هراس از آینده نهضت ، به سوی میدان حرکت کرد. زینب (س) نیز پرچم پر افتخار امام زمانش ، حسین علیه السلام را بر دوش گرفت و مانع افتادن پرچم الهی بر زمین شد و با اقتدار و شهامتی که تاریخ نظیرش را ندیده ، در برابر ظلم و ستم ایستادگی نمود.
راستی چه رادمردی است این زن ، که با آنهمه مصیبت های سخت که هر یک کوهی را به لرزه در می آورد و انسان را مضطرب و از خود بی خبر می سازد ، در برابر سنگدل ترین ، تند خوترین و تبهکارترین انسان روی زمین، آن سان با کبر و مناعت برخورد می کند که همه را به شگفتی وامی دارد .

زن مگو ، مرد آفرین روزگار .

زن مگو، بنت الجلال ، اخت الوقار .

زن مگو، کمتر کنیزش حورعین .

زن مگو، دخت امیر المومنین .

ابن زیاد که آن همه کبر و بی اعتنایی را از یک زن رنج کشیده و ماتم زده می بیند ، انگشت حیرت به دهان می گیرد و می خواهد او را کوچک شمارد، با تکبری انتقام جویانه رو به حضرت زینب نموده می گوید: " خدای را شکر می کنم که شما را رسوا ساخت ، مردانتان را کشت و سخنانتان را دروغ گردانید . " زینب (س) با عظمت ، نگاهی تحقیرآمیز به آن سرکش بی نام و نسب می کند و فریاد بر می آورد که :" سپاس خدای را که ما را با انتصاب به پیامبرش ، گرامی داشت و از آلودگی و ناپاکی دور ساخت و شخص تبه کاری چون تو را رسوا کرد."

ابن زیاد که منتظر چنین جواب تندی نبود، از حضرت می پرسد:" کار خدایت را درباره خاندانت چگونه دیدی ؟ " ، حضرت با سربلندی و مناعت می فرماید :" والله ما رأیت الا جمیلا..." . " به خدا قسم  جز نیکی و زیبایی ندیدم ، آنان قومی بودند که خداوند کشته شدن در راهش را بر آنها نوشته بود و لذا با شجاعت به قتلگاه خویش شتافتند  ولی به زودی خداوند تو و آنان را در یک جا گرد آورد تا در پیشگاهش محاکمه شوی."

این سخن حضرت زینب علیها السلام چقدر تکان دهنده است و انسان را وا می دارد که در برابر آن همه عظمت و بزرگواری ، احساس شرمساری و حقارت کند که این زینب پس از آن همه مصیبت، چون برای رضای خداست ، همه را زیبا می بیند و حال آنکه عموم انسانها در برابر کوچکترین اذیت و آزاری ، کوچک و زبون می شوند . چقدر فاصله است میان آسمان عظمت زینب و دنیای پست دنیا خواهان.

القاب حضرت زینب علیها السلام
عظمت و قدرت روحی دختر امیر المومنین علیه السلام در میدان های مختلف ، سبب گردید که او استوانه چنان محکم باشد که بخش سنگینی از بار امامت و زعامت پدر و دو برادرش را بر دوش  کشد. محدثان و مورخان برای آن بانو ، القاب گوناگونی ذکر نموده اند  که هر کدام ، نشانگر قوت موضع گیری آن بانوی بزرگوار در برابر حوادث و رویدادهای مختلف است ، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نام او را " زینب" یعنی زینت پدر گذارد. دیگر لقب های حضرت عباتند از :
عقیله بنی هاشم، عقیلة الطالبین ، عقیلة النساء، عقیله قریش،  ام المصائب، زینب کبری، صدیقه صغری، عالمه غیر معلمه، عارفه ، عامله، شریک الحسین ، محبوبه مصطفی، زاهده، باکیه.(2)

حضرت زینب علیه السلام مظهر صفات اخلاقی
زینب (س) که تربیت شده مکتب وحی بود همانند پدر و مادرو اهل بیت  بزرگوار خویش ،  دارای سجایای اخلاقی بود.
سید عبدالحسین شرف الدین که از مفاخر اسلام محسوب می شود درباره ایشان می گوید:" بزرگوارتر از نظر اخلاق ، مثل حضرت زینب دیده نشده است. خشم و غضب بر او چیره نشد واز مقامش کم نکرد . و هیچ عالمی بر حلم و صبرش غالب نگشت . درتیزهوشی و صفای باطن و قوت دل و اطمینان قلب ، آیتی از آیات خدا بود ."(3)

صاحب انساب الطالبین می نویسد : " زینب سلام الله علیها به صفات نیک بسیار و اوصاف گرانقدر و باشکوه و با خصلت های پسندیده نسبت به دیگران ممتاز شد ؛ خلق و خوی سعادت آفرین او و صفات اخلاقی بارز و افتخار آفرین ایشان و فضیلت های پاک و طاهر او نسبت به دیگران ممتاز بود".(4)

صبر واستقامت ، و ایمان و تقوی از صفاتی هستند که فقط صاحبان مکارم اخلاق به آنها وابسته اند و سایر افراد ممکن است با بعضی ازصفات آشنا باشند . " حضرت زینب (س) در شکیبایی و استقامت و قدرت ایمان و تقوی ، یگانه بود ودر فصاحت و بلاغت حضرت علی (ع) بود . "(5)

سویوطی درباره حضرت می گوید:" حضرت زینب سلام الله علیها زنی خردمند ، تیز بین و فصیح بود، البته خردمندی که قدرت قلبی نیز داشت." ­(6)

زینب علیها السلام از دیدگاه دیگران
1- جاهز که خود ادیبی در عرب است و در این رشته کم نظیر می باشد از خزیمه روایت می کند که پس از شهادت امام حسین وارد کوفه شدند که با ورود اسیران اهل بیت در کوفه و زمان ایراد خطبه توسط زینب بود من هیچ زن اسیری را گویا تر از او ندیدم، چنان سخن می گفت که گویی سخنان از زبان علی علیه السلام خارج می شدند.(7)
2- نیشابوری در شرح حال ، و بیان عظمت و مقام زینب می گوید:" زینب در فصاحت و بلاغت ، و در پارسایی و عبادت مانند پدرش علی (ع) و مادرش زهرا علیها السلام بود. "(8)

3- ابن حجر عسقلانی می نویسد:" او ( حضرت زینب) مجسمه شجاعت و شهامت بود . روحی قوی  و همتی بلند داشت، او دارای روحی عظیم، منطقی پایدار، قوت بیانی فوق العاده بود، آنچنان که حیرت مورخان را برانگیخته است."(9)

4- فریشلر نویسنده غربی می گوید:" ایراد آن نطق در کوفه ثابت می کند که آن همه مصائب و سختی ها نتوانسته بودند روحیه آن زن را متزلزل کنند. در صورتی که این خطر وجود داشت که در همان حالِ سخنرانی او را به قتل برسانند. "(10)

5- جلال الدین سیوطی در رساله "زینبیه" می نویسد :" زینب در زمان جدش رسول خدا پا به عرصه جهانی گشود و در دامن وی پرورش یافت . او هوشمندی توانا و دوراندیش ، و دارای قلبی پر قوت و پر صلابت بود . او 5 سال از عمر خویش را در کنار پیامبر خدا گذرانده و تربیت یافته است. "

6- ابن اثیر جزربی می نویسد:" زینب دخترعلی ابن ابیطالب، مادرش فاطمه دختر رسول خدا بود . زینب تنها خانم متفکر و دانشمندی بود که از قوت فکر بالایی برخوردار بود . او در واقعه کربلا همراه برادرش حسین بن علی بعد از شهادتش به همراه غافله روانه شام گشت. و در بربر یزید بن معاویه ، خطبه ای شیوا و پر معنا ایراد نمود. ایراد آن خطبه درایت ، عقل ، اندیشه و قدرت بالای قلبی وی را می رساند . "(11)

7- محمد غالب شافعی مصری می نویسد :" یکی از بزرگترین زنان اهل بیت از نظر حسب و نسب و از مهمترین بانوان طاهره که دارای روحی بزرگ و مقام تقوا و آینه سرتا پا نمای رسالت و ولایت بوده، حضرت سیده زینب دختر علی ابن ابیطالب می باشد. که به نحو کامل او را تربیت کرده بودند و از سینه علم و دانش خاندان نبوت سیراب گشته بود. به حدی که در فصاحت و بلاغت یکی از آیات بزرگ الهی گردید و در حلم و کرم و بصیرت و تدبیر در امور، در میان خاندان بنی هاشم و بلکه عرب مشهور شد و میان جمال و جلال و سیرت و صورت و اخلاق و فضیلت را جمع کرده بود . شب ها در حال و عبادت و روزها را روزه داشت و به تقوا و پرهیزگاری معروف بود. "(12)

مقام عملی حضرت زینب علیها السلام
از جمله صفات حضرت زنیب سلام الله علیها ، این است که خواهان عالم کردن مردم بود و آنان را از جهل بر حذر می داشت ، حضرت در زمان اقامت پدر بزرگوارش در کوفه برای زنان ، مجلس تفسیر قرآن داشت.(13)و نیز قدرت و علم پاسخ گویی به سئوالات دینی مردم را داشت . در زمان بیماری حضرت زین العابدین علیه السلام مردم مرجعی جز حضرت زینب نداشتند ، لذا افتخار نیابت خاصه امام حسین (ع) نصیب ایشان گردید و به سئوالات مردم پاسخ می داد. از شیخ صدوق روایت شده که حضرت زینب ، نایب خاص امام حسین بود و مردم در رابطه با مسائل حلال و حرام به آن حضرت مراجعه می نمودند تا زمانی که امام سجاد علیه السلام از بیماری شفا یافت. (14)
پی نوشتها:
1- اخبار الزینبات، ابوالحسن یحیی بن حسن علوی، ص 23.
2- خصائص زینبیه ، نورالدین جزائری .

3- فاطمة الزهرا، ص 637، نقل از عقیلة الوحی ، ص 24.

4- زندگانی حضرت زینب (س) ، ص 129، نقل از انساب الطالبین.

5- تنقیح المقال ، ج 3، ص 79.

6- زندگانی حضرت زینب ، ص 121، نقل از رساله زینبیه.

7- زندگانی حضرت زینب (س)، ص 137.

8- همان، ص 138، نقل از سنن نیشابوری.

9- سیمای حضرت زینب (س)، محمد مهدی تاج لنگرودی، ص 119.

10- همان، ص 120.

11- زینب الکبری ، علامه جعفر نقدی، صص 18-19.

12- دائرة المعارف القرن العشرین، ج 4، صص 795-796.

13- خصائص زینبیه، جزائری .

14- فاطمة الزهرا، ص 644.

زنان در عرصه سیاسی کربلاو حضور زینب ، بزگ بانوی کربلا
 

علاوه بر حضور مستمر و سازنده زنان در جامعه در مقاطع خاصی از تاریخ، شرایط ویژه و استثنایی رخ می دهد که حضور آنان در صحنه های سیاسی – اجتماعی، ضروری می گردد. و نقش حیاتی می یابد.

یکی از حوادث مهم و منحصر به فرد تاریخ اسلام، قیام امام حسین(ع) است که محصول مشترک ایثار و فدارکاری زنان و مردان می باشد.

بانوان از جهات گوناگون در قیام عاشورا نقش داشتند که به طور فشرده به آنها اشاره می کنیم:

1- نقش ناپیدا و غیر مستقیم
مردانی که در قیام عاشورا حماسه آفریدند. هر کدام دست پرورده و تربیت شده دامن زنان شجاع، فداکار و مومنی بودند.

و این ام البنین(1) آن بانوی فداکار و با ایمان بود که فرزندی همچون عباس به اسلام تحویل داد. این ماجرا به خوبی نشان می دهد که بهره مندی جامعه از انسانهای بزرگ، تاریخ ساز و فداکار نیازمند آن است که در درجه نخست باید از وجود زنان شجاع، با ایمان، عفیف و فداکار و ... بهره مند باشد.

2- ترغیب و تشویق شوهران و فرزندان خود به حضور در صحنه
زنان علاوه بر آنکه از جهت تربیت حماسه سازان کربلا، در قیام عاشورا نقش مهمی را ایفا کردند از جهت ترغیب و تشویق شوهران و فرزندان خویش چه پیش از عاشورا و چه در روز عاشورا سهم بسزایی داشتند.

یکی از یاران فداکار و با وفای امام حسین(ع) زهیربن قین است. زهیربن قین از چنان شایستگی و لیاقتی در صحنه کربلا برخوردار بود که از سوی امام حسین(ع) به فرماندهی جناح راست سپاه منصوب گردید. (2) چنین شخصیتی با این همه عظمت و بزرگواری در آغاز در یاری کردن امام(ع) مردد بود و بر اثر تشویق و هشدار همسرش – دیم دختر عمرو - در راه حسین(ع) گام نهاد. شاید اگر زهیر از همراهی چنین همسری برخوردار نبود. به آن همه افتخار و ایثار دست نمی یافت.

یکی از زنان فداکار و نمونه مادر وهب بن عبدالله کلبی است. او همراه فرزند و عروس خود در صحنه کربلا حضور یافتند. در روز عاشورا مادر وهب به فرزندش گفت:

فرزندم بر خیز فرزند رسول خدا(ص) را یاری کن. (3)

3- حضور در نبرد
در اسلام جنگیدن و شرکت در صحنه های پیکار و جهاد ابتدایی بر زنان واجب نگردیده است. حتی در صحنه کربلا نیز یک امر دفاعی بود. بنابرصلاح دید اندیشه امام حسین(ع) که کاملاً نیز طبیعی است به زنان اجازه نبرد کارزار نداد. از این رو زنان در نبرد عاشورا حضور نظامی نداشتند. در روز عاشورا تنها دو زن به میدان نبرد رفتند که امام حسین(ع) آنان را بازگرداند. (4)

شاید دلیل آنکه در روز عاشورا امام حسین(ع) به زنان اجازه نبرد نداد با اینکه رسول خدا(ص) در شرایط اضطرار ی همانند جنگ احد و حنین به آنان اجازه نبرد می داد، این باشد که از یک سو جنگیدن زنان، در حفظ جان مقدس امام حسین(ع) بی تأثیر بود. و از سوی دیگر بر اثر کشته شدن زنان، معلوم نبود امام سجاد(ع) به چه سرنوشتی گرفتار می گردد. از سوی دیگر چنانچه می دانیم در قیام امام حسین(ع) مسئولیت پیام رسانی نهضت عاشورا بر عهده زنان نهاده شد و در صورتی که زنان کشته می شدند نهضت امام حسین(ع) ناتمام می ماند به احتمال مجموعه عوامل گذشته دلیل عدم اجازه امام(ع) به زنان برای حضور در نبرد بود.

4-مسئولیت زنان پس از عاشورا
گفتیم که هدف نهضت و قیام حسینی بر انگیختن حساسیت دینی و مذهبی مسلمانان و بیدار کردن وجدان های خفته آنان بود.

امام صادق(ع) در زیارت اربعین می فرمایند: خون پاکش را در راه تو بخشید تا بندگانت را از جهالت و حیرت گمراهی نجات بخشد.(5)

هنگامی که می خواستند کاروان اسیران را از کربلا به کوفه حرمت دهند، آنان را از کنار کشته های شهدا حرکت دادند. وقتی زنان بر بالین عزیزان خود رسیدند، چنان منظره دلخراشی آفریدند که مشاهده آن سنگدل ترین اشخاص را متأثر و ناراحت کرد و در آن صحنه، زینب کبری (س) با بدن برادر خود سخن گفت. سخنان حضرت زینب کبری (س) در آن موقعیت، دوست و دشمن را به گریه واداشت. (6)

در طول سفر کاروان اسیران، هر یک از زنان اهل بیت در موقعیت مناسب برای مردم به سخنرانی می پرداختند.

حضرت زینب کبری(س)
یکی از سخنرانی ها، سخنرانی زینب کبری(س) در کوفه بود. سخنان حضرت زینب(س) در کوفه تأثیری در مردم گذاشت که راوی می گوید: پس از خطبه زینب (س) مردم را دیدم که از شدت پشیمانی حیرت زده دستان خود را به دندان می گزند و در آن میان پیرمرد سالخورده ای را در کنار خود مشاهده  کردم که چنان می گریست که محاسن سپیدش از اشک تر شده بود. (7)

از سخنرانی دیگری که در کوفه ایراد شد، سخنرانی فاطمه دختر امام حسین(ع) بود .او نیز با سخنان کوبنده و آتشین خود، مردم کوفه را زیر باران نکوهش و ملامت قرار داد. سخنان او نیز آن چنان در مردم اثر کرد که همه به گریه افتادند و گفتند:

ای دختر پاکان، بس است! دل های ما را سوزاندی، سینه های ما را تنگ کردی و اندرون ما را آتش زدی.(8)

پس از او ،ام کلثوم دختر امیرمؤمنان برای مردم به ایراد سخن پرداخت. پس از سخنان او آن چنان مردم منقلب شدند که راوی می گوید پس از سخنان ام کلثوم صدای ضجه و گریه و زاری مردم بلند شد. زنان موی خود را پریشان کردند و خاک بر سر خود می ریختند. صورت های خود را خدشه می زدند و سیلی به صورت خود می نواختند و مرگ و نابودی خود را درخواست می کردند و مردان نیز می گریستند.دیده نشده که هیچ زن و مردی  مثل آن روز گریه کنند. (9)

در تمام این سخنرانی ها تلاش اهل بیت بر بازگو کردن جزئیات حوادث کربلا به چشم می خورد و این مطلب علاوه بر آنکه سبب برانگیختن احساسات مردم می گردید. حادثه کربلا را از خطر تحریف و دستبرد حفظ می کرد و مجال هر گونه شایعه پراکنی و شایعه سازی را از حکومت امویان می گرفت.

علاوه بر اهل بیت که مسئولیت اصلی پیام رسانی نهضت امام حسین(ع) را به عهده داشتند، زنان در شهرهای دیگر با عزاداری و گریه های خود پیام نهضت حسینی را به مردم می رساندند و به این وسیله وجدانهای مردم را از خواب گرانی که در آن فرو رفته بودند بیدار می کردند.

وقتی خبر شهادت امام حسین(ع) به مدینه رسید. اسماء دختر عقیل با گروهی بر سر قبر پیامبر(ص) رفتند و در آنجا ناله سر دادند و انصار را این گونه مخاطب قرار دادند:

چه خواهید گفت در پاسخ پیامبر اکرم(ص) در روز قیامت که فقط سخن صدق پذیرفته می شود؟ وقتی آن حضرت از شما پرسید: چرا عترت مرا یاری نکردید و شما آنان را در مقابل ستمگران تنها گذاردید و تسلیم ظالمان کردید.

امروز نیز در پیشگاه خدا کسی را شفاعت نمی کند. (10)

امروز نیز بر زنان مسلمان و فداکار لازم است تا با حفظ عفت و پاکدامنی خود، پیام آزادی خواهی، عدالت خواهی و ظلم ستیزی نهضت حسینی را به همه انسانها برسانند و با حفظ یاد و خاطره شهیدان کربلا در جامعه و حضور در صحنه های سیاسی در مواقع مناسب و لازم روحیه ظلم ستیزی و مبارزه با بی عدالتی و فحشاء و منکرات را در جامعه زنده نگهدارند.

پی نوشتها:
1- سید محسن الامین، اعیان الشیعه ج 7 ص 429.

2- عبدالرزاق مقرم، مقتل الحسین(ع)، دارالثقافه للطباغة و النشر، الطبعه الثانی 1411 ق ص 255.

3- سید بن طاووس، ص 45 و 46 / مقتل الحسین، منشورات مکتبه المفید ج 2 ص 12.

4- جهت اطلاع رجوع شود به:

- سید بن طاووس، اللهوف المطبعه الحیدریه.

- ابن نما الحلی، مثیر الاحزان، مدرسه الامام المهدی، ص 25.

- محمد الحسون، ام علی مشکور، اعلام النساء المؤمنات، انتشارات اسو – چاپ اول 1411- 373.

5- مفاتیح الجنان، زیارت اربعین امام حسین

6- سیدبن طاووس، اللهوف ص 58.

7- علی نظری منفرد، قصه کربلا، انتشارات سرور ص 430.

8- عبدالرزاق مقرم ص 315.

9- علامه مجلسی، بحار الانوار ج 45/ ص 11

10- شیخ طوسی، الامالی، داراثقافه، چاپ اول 414 ص 89 و 90.

دلنوشته های یک مستبصر
کلیپ بسیار زیبایی از خواب مختار راجب به امام حسن
ویژه نامه ولادت امام حسن مجتبی علیه السلام با بیش از ??? عنوان م
السلام علیک یا ام المصائب یا زینب کبری سلام الله علیها
ویژه نامه شهادت امام حسن مجتبی با بیش از 100 مطلب
مجموعه مداحی ویژه محرم 88با بیش از 15000لینک مداحی از
دانلود روضه ونوحه ودعا ویژه شهادت حضرت علی علیه السلام
ویژه نامه شهادت حضرت علی علیه السلام وشب های قدر
ویژه نامه ولادت امام حسن مجتبی علیه السلام با بیش از ??? عنوان م
مجموعه کاملی از مناجات سخنرانی ادعیه و نرم افزار موبایل ویژه ماه
[عناوین آرشیوشده]